Napady agresji u dzieci. Wskazówki, które ułatwią codzienne życie
Złość, agresja, napady wściekłości – temat, który prędzej czy później dotyka każdego rodzica.
Jeśli czytasz ten tekst, to być może zastanawiasz się, dlaczego Twoje dziecko bije, gryzie, szczypie albo rzuca wszystkim, co ma pod ręką.
Jak sobie z tym poradzić? Czy jest na to jakaś recepta?
Mam dobrą wiadomość: są sposoby, które naprawdę działają! Ale zacznijmy od początku.
Czy moje dziecko jest złośliwe? Absolutnie NIE!
Pierwsza, najważniejsza rzecz, którą musimy sobie uświadomić:
Twoje dziecko NIE jest złośliwe ani celowo nie robi Ci na złość.
Wiele razy, gdy dziecko wpada w złość i zachowuje się w sposób, który nas rani – fizycznie czy emocjonalnie – automatycznie myślimy:
„Ono robi mi to specjalnie!”
Te przekonanie, że dziecko celowo chce sprawić nam przykrość, często prowadzi nas na manowce. Często takie założenie nie tylko nie pomaga, ale wręcz utrudnia nam zrozumienie, co naprawdę dzieje się z maluchem.
Czy dziecko świadomie wybiera agresję?
Pod przekonaniem, że „dziecko robi to specjalnie”, często kryje się myśl:
„Dziecko mogłoby zachować się lepiej, gdyby chciało.”
To myślenie zakłada, że dziecko świadomie wybiera trudne zachowanie. Tymczasem, w sytuacjach silnych emocji, dzieci działają na poziomie tzw. „parteru mózgu” – najniższego poziomu funkcjonowania układu nerwowego, odpowiedzialnego za podstawowe reakcje obronne, takie jak walka lub ucieczka.
Wyższe piętra mózgu, odpowiadające za empatię, logiczne myślenie i kontrolę impulsów, są w takich chwilach „niedostępne”. Dziecko po prostu nie ma narzędzi, by wyrazić swoje emocje w bardziej dojrzały sposób.
WIĘCEJ O TYM ZNAJDZIESZ W E-BOOKU.
Źródło: Natuli.pl
Wyobraź sobie, że Twoje dziecko wpada w złość i uderza Cię w ramię, krzycząc:
„Nie lubię Cię! Wszystko mi psujesz!”
Jak zareagujesz? Twoje myśli mogą pójść w jednym z dwóch kierunków:
1. Przekonanie: „To atak na mnie.”
Jeśli pomyślisz:
„Co za niewdzięczne dziecko! Chce mnie zranić, tak się nie zachowuje dobrze wychowany syn/córka”,
uznasz to za celowe działanie przeciwko Tobie. Wtedy najczęściej sięgniesz po reakcje mające natychmiast przerwać sytuację:
❌ „Przestań natychmiast, bo dostaniesz karę!”
❌ „Nie wolno uderzać rodziców, idź do swojego pokoju!”
2. Przekonanie: „To reakcja na przeciążenie emocjonalne.”
Zamiast postrzegać zachowanie jako atak, możesz spojrzeć na nie jak na „awarię systemu” – sygnał, że dziecko jest przeciążone emocjonalnie i nie wie, jak inaczej wyrazić swoje uczucia.
Dzieci są od nas zależne i ewolucyjnie zaprogramowane, by budować z nami relacje. Świadome działanie na niekorzyść rodzica – osoby, która gwarantuje ich przetrwanie – jest sprzeczne z podstawowymi instynktami.
Dlatego warto pamiętać, że trudne zachowanie dziecka:
✅ Nie jest wymierzone przeciwko Tobie.
✅ W większości przypadków wynika z przeciążenia emocjonalnego.
„Dlaczego moje dziecko jest agresywne?”
My, dorośli, często mamy tendencję do myślenia, że dziecko jest „jakieś” – trudne, agresywne, wymagające.
Jednak czy to prawda?
👉 Bardzo rzadko trudne zachowania wynikają z wrodzonych cech charakteru dziecka
👉 Zdecydowanie częściej są one rezultatem niezaspokojonych potrzeb.
Góra lodowa dziecięcych emocji
Wyobraźmy sobie zachowanie dziecka jako górę lodową, która wystaje nad powierchnię wody.
Źródło: Emocjeprzedszkolaka.pl
Co widzimy na pierwszy rzut oka?
Jej czubek – trudne zachowania, które zauważamy na co dzień:
- bicie,
- krzyk,
- gryzienie
- rzucanie przedmiotami.
Jednak to, czego nie widzimy, a zwykle jest najistotniejsze, znajduje się głęboko pod powierzchnią wody.
To właśnie tam ukrywają się emocje, uczucia i niezaspokojone potrzeby dziecka, które wpływają na zachowanie naszej pociechy.
Pułapka: skupianie się tylko na zachowaniu
Często skupiamy się jedynie na wierzchołku góry, ignorując to, co dzieje się pod spodem. Stąd bierze się najczęstsze pytanie, które pojawia się w naszych głowach:
„Co zrobić, żeby takie zachowanie się nie powtarzało?”
To pytanie jest pułapką!
❌ Prowokuje nas do tego by reagować na sam objaw, zamiast poszukiwać przyczyny.
❌ W efekcie działamy jak Titanic – próbujemy ominąć czubek góry lodowej w ostatniej chwili, nie dostrzegając, że pod wodą góra jest znacznie większa i bardziej rozległa.
Błędne reakcje: szybkie rozwiązania
Skupiając się wyłącznie na zachowaniu, często wybieramy szybkie rozwiązania:
❗ Groźby
❗ Kary
❗ Szantaże
❗ Nagrody
Wydaje się, że działa - dziecko przestaje krzyczeć, bić, gryźć.
Ale to chwilowa ulga.
Nieusunięta przyczyna = nowe trudne zachowania
Po krótkim czasie trudne zachowanie wraca, czasem w innej formie i z większą intensywnością.
Dziecko, które zostało ukarane za bicie rodzica, może zacząć kierować agresję na siebie:
- bić się,
- uderzać głową o podłogę,
- szczypać,
- drapać.
Mogą pojawić się inne trudne zachowania:
- obgryzanie paznokci,
- ssanie rękawów,
- masturbacja,
- agresja słowna.
Dlaczego?
Bo nie zrozumieliśmy przyczyny zachowania.
Nie zadaliśmy sobie trudu, by dowiedzieć się, o jaką potrzebę dziecko próbuje się zatroszczyć.
Zadziałaliśmy tylko na objaw, nie usuwając źródła problemu.
Przeczyny agresji. Jakie niezaspokojone potrzeby dziecka mogą prowadzić do agresji?
Zachowanie dziecka jest bezpośrednio związane z tym, co przeżywa – z jego potrzebami fizycznymi i emocjonalnymi.
📌 Ważne pytanie, które warto sobie zadać:
„O jaką potrzebę moje dziecko próbuje się zatroszczyć takim zachowaniem?”
„O co mu chodzi, gdy mnie uderza, gryzie czy rzuca przedmiotami?”
Kiedy zaczniemy patrzeć na zachowanie dziecka przez pryzmat jego potrzeb, zamiast na same reakcje, stajemy się znacznie skuteczniejsi.
Właśnie wtedy możemy prawdziwie pomóc naszej pociesze.
O jakie potrzeby może chodzić?
1. Potrzeby biologiczne – proste, ale często pomijane.
Te potrzeby są najbardziej podstawowe i jednocześnie najłatwiejsze do rozpoznania, choć w codziennym pośpiechu często o nich zapominamy. Dotyczą podstawowych funkcji organizmu, takich jak:
- Głód
- Pragnienie
- Zmęczenie
Gdy Twoje dziecko zachowuje się agresywnie, zastanów się, czy jest najedzone, wyspane i miało dostęp do wody?
Niezaspokojenie tych potrzeb, potrafi znacząco wpłynąć na jego zachowanie.
2. Potrzeby emocjonalne i społeczne. Akceptacja i przynależność do grupy.
Dzieci chcą czuć się akceptowane i doceniane - zarówno przez rodzinę, jak i rówieśników. Każda sytuacja, która daje im poczucie odrzucenia, może prowadzić do przeciążenia emocjonalnego.
Przykłady sytuacji z życia, które wpływają na zaspokojenie tej potrzeby:
❌ Koledzy z przedszkola odmawiają zabawy - „Nie chcemy się z Tobą bawić!”
❌ Pani w przedszkolu, która naznacza dziecko czarną kropką lub punktami ujemnymi.
❌ Krytyka ze strony rodziców i opiekunów:
„Nie chcę Cię przy stole, jeśli będziesz marudzić.”
„Idź do pokoju i się uspokój!”
💡 Zastanów się: Czy Twoje dziecko czuje się akceptowane w domu i w przedszkolu?
3. Potrzeba uwagi i bliskości emocjonalnej.
Dziecko chce być zauważone i docenione. Jeśli rodzic jest zajęty innymi sprawami – telefonem, rozmową czy opieką nad rodzeństwem – maluch może nie wiedzieć, jak zwrócić na siebie uwagę.
👉 Efekt? Trudne zachowania – bicie, krzyk – które dla dziecka bywają jedynym skutecznym sposobem na uzyskanie uwagi.
Jak temu zaradzić?
✔ Daj dziecku jasny sygnał:
„Poczekaj chwilkę, dokończę zakupy w telefonie i już jestem dla Ciebie.”
✔ Krótkie spojrzenie czy przytulenie mogą zapobiec eskalacji frustracji.
💡 Pytanie, które warto sobie zadać: Czy dałem dziecku dzisiaj swoją pełną uwagę, choć na chwilę?
4. Potrzeba autonomii.
Dzieci potrzebują czuć, że mają wpływ na swoje życie. Gdy wszystkie decyzje są podejmowane bez ich udziału, mogą reagować frustracją i złością.
Przykłady decyzji, które dziecko może podejmować:
- wybór przekąski,
- ubiór i kolejność ubierania się (pierwsze skarpetki, potem spodenki itd.),
- decyzja, które zabawki zabrać na spacer.
Nie chodzi o to, by dziecko decydowało o wszystkim – to może prowadzić do obciążenia jeszcze niedojrzałego układu nerwowego. Daj mu wybór w małych, bezpiecznych kwestiach, ale w większych decyzjach bądź przewodnikiem.
💡 Sprawdź sam ze sobą: Czy moje dziecko ma możliwość dokonywania wyborów w codziennych sprawach, które go dotyczą? Czy przejmuję odpowiedzialność za decyzje w tych sytuacjach, w których mój Mały Człowiek jeszcze nie może zadecydować, ze względu na swoją nieumiejętność przewidywania konsekwencji swoich wyborów?
5. Bezpieczeństwo emocjonalne.
Dzieci, które czują się zagrożone lub niepewne, mogą reagować wycofaniem, płaczem, a czasem agresją. Wszelkie zmiany w życiu rodzinnym mogą naruszyć ich poczucie bezpieczeństwa.
Przykłady sytuacji z życia, które mogą naruszyć bezpieczeństwo dziecka:
- Przeprowadzka do nowego domu.
- Zmiana czegoś stałego, np. nowy pokój, nowe łożko, samodzielne spanie, odpieluchowanie.
- Pojawienie się rodzeństwa lub innego członka rodziny w domu na stałe.
- Zmiana przedszkola lub wychowawcy.
- Konflikty rodzinne, które dziecko obserwuje.
- Twoje trudności prywatne i zawodowe – czyli wszelkie zmiany w nastroju rodzica.
Dziecko, które nie czuje się bezpieczne, może działać w trybie „walcz lub uciekaj”. Jego agresja lub trudne zachowania to często sposób na radzenie sobie z emocjonalnym chaosem.
💡 Zadaj sobie pytanie: Czy w naszym życiu zaszły zmiany, które mogły wpłynąć na poczucie bezpieczeństwa mojego dziecka?
6. Potrzeba rozładowania napięcia – ruch i aktywność.
Czy zauważyłaś, że trudne zachowania dziecka, takie jak bicie, gryzienie czy krzyk, częściej pojawiają się w jesienno-zimowe miesiące? Mniej ruchu oznacza więcej nagromadzonego napięcia. Dzieci, które nie mają wystarczającej ilości aktywności fizycznej, próbują rozładować emocje w inny sposób – często nieakceptowalny dla dorosłych.
Co robić?
✔ Zaplanuj aktywność fizyczną każdego dnia, nawet w domu.
✔ Skakanie, taniec, a nawet gonitwa po korytarzu mogą pomóc dziecku uwolnić nagromadzone napięcie.
💡 Zadaj sobie pytanie: Czy moje dziecko miało dziś okazję do ruchu i zabawy, które pomagają rozładować emocje?
Agresywne zachowania u dzieci – naturalny element rozwoju
Oprócz niezaspokojonych potrzeb dziecka, bardzo ważny jest również etap rozwoju na którym znajduje się dziecko. Agresywne zachowania, takie jak bicie, gryzienie, szczypanie czy plucie, są naturalnym elementem rozwoju dziecka i wynikają z etapów dojrzewania mózgu, a nie z Twoich błędów wychowawczych!
U małych dzieci kora przedczołowa, odpowiedzialna za kontrolę emocji i reakcji, jest wciąż słabo rozwinięta. Dlatego trudno im panować nad intensywnymi emocjami. W takich sytuacjach dominuje tzw. gadzi mózg, który w obliczu zagrożenia uruchamia reakcję:
- WALCZ (atak: bicie, gryzienie)
lub
- UCIEKAJ (zamykanie się w sobie, chowanie)
Dziecko, doświadczając trudnych emocji, odbiera je jako zagrożenie i jednocześnie się ich boi. W takich chwilach nie radzi sobie samo – potrzebuje spokojnego, wyregulowanego dorosłego, który da mu poczucie bezpieczeństwa i pomoże w regulacji emocji.
Już niedługo kolejny artykuł - jak reagować na złość!